Diagnostyka i leczenie zapalenia zatok związanych z niewyleczonymi zębami Drukuj
Wpisany przez S.Z.   
środa, 07 października 2015 09:46

Diagnostyka i leczenie zapaleń zatok związanych z niewyleczonymi zębami

Rozmawiamy z dr. n. med. Michałem Michalikiem, laryngologiem z Centrum Medycznego MML w Warszawie

 

Panie Doktorze, niby każdy wie, gdzie są zatoki, ale może przypomnijmy, czym one są, jakie są ich funkcje i dlaczego są tak podatne na stany zapalne?

- Zatoki przynosowe to pneumatyczne przestrzenie w kościach twarzoczaszki, połączone z jamą nosową. Są one wpukleniami błony śluzowej, wrośniętymi od jamy nosowej w otaczające kości, od których biorą swe nazwy. Rozwijają się u człowieka w życiu płodowym, natomiast największe wymiary osiągają w drugiej dekadzie życia.

Zatoki pełnią różne ważne funkcje. Sprawiają, że czaszka jest lekka, odporna na urazy, co pomaga w ochronie naszego mózgu. Wytwarzają również rezonans dźwiękowy, modulujący i wzmacniający dźwięki głosowe. Wspomagają wymianę cieplną między powietrzem a krwią, dzięki czemu wraz z jamą nosową chłodzą mózgowie. Biorą czynny udział w wymianie gazowej, ogrzewają i nawilżają powietrze wydychane przez nos, które przemienia się w nasyconą parę o temperaturze 36 stopni Celsjusza. Podobnie jak śluzówka nosa, zatoki posiadają samooczyszczający się mechanizm śluzowo-rzęskowy i wytwarzają duże ilości wydzieliny śluzowej, która nawilża nabłonek, a także zbiera zanieczyszczenia. Ruch rzęsek okrywających komórki nabłonka migawkowego wpływa na przymusowe wydalanie wydzieliny z zatok przez wąskie ujścia, które znajdują się w zewnętrznych jamach nosa.

Obszar, który rozciąga się po obu stronach twarzy, niemalże od korzeni zębów górnych (ósemek, siódemek i szóstek, a niekiedy nawet trójek lub dwójek) przez dno oczodołu aż do jamy nosowej, to zatoki szczękowe. Zatoka szczękowa ma kształt trójściennej piramidy. Ujście zatoki znajduje się bardzo wysoko, co powoduje bardzo niekorzystne warunki do oczyszczenia jej z chorobowej wydzieliny. Ta skomplikowana budowa zatok szczękowych utrudnia usuwanie zalegającej w nich wydzieliny, a to sprzyja stanom zapalnym.

Kiedy jesteśmy bardziej podatni na rozwinięcie się zapalenia zatok?

- Stan zapalny oraz obrzęk błony śluzowej nosa i zatok może wywołać każda infekcja wirusowa (przeziębieniowa, grypowa itp.). Obrzęk prowadzi stopniowo do zamykania drożnego wcześniej połączenia zatok z jamą nosową. Wskutek szybszego przepływu powietrza jamą nosową, w zatokach powstaje podciśnienie, które sprzyja wnikaniu do nich wirusów i bakterii ze śluzówki nosa. Zbierająca się w zatokach wydzielina staje się pożywką dla bakterii, co prowadzi do nadkażenia bakteryjnego i przechodzenia stanu zapalnego ostrego w przewlekły. Nie zawsze jednak dochodzi do nadkażenia – czasem sprawcą zapalenia są wirusy lub czynniki alergiczne, co łagodzi przebieg choroby.

Czynnikiem, który ma największy wpływ na zapalenia zatok, jest zaburzenie drożności nosa. Może mieć ono różne przyczyny: skrzywiona przegroda nosa, obrzęki i przerosty małżowin nosowych, anomalie w budowie bocznej ściany nosa, ze zwężeniem ujść naturalnych zatok włącznie. Dodatkowo w jamie nosa mogą lokalizować się zmiany patologiczne o typie polipów i brodawczaków. Warto wiedzieć, że czynnikami zwiększającymi ryzyko zapalenia zatok szczękowych są pływanie i palenie papierosów.

Konsekwencją utrzymywania się stanu zapalnego w zatokach jest obrzęk i przerost błony śluzowej, a także powstawanie polipów i torbieli. Nieleczone zapalenie zatok szczękowych może doprowadzić do zapalenia mózgu i utraty wzroku.

Jak powinien wyglądać dobrze przeprowadzony wywiad, aby pomógł lekarzowi uzyskać wszystkie istotne informacje z punktu widzenia diagnostyki zatok?

- Wywiad powinien dotyczyć zarówno dolegliwości, które pacjent odczuwa w danej chwili, jak i tych, które miał w przeszłości. Może to pomóc w odróżnieniu stanu zapalnego ostrego od przewlekłego.

Z wywiadu możemy dowiedzieć się, czy istnieje stan zapalny w obrębie nosa i zatok. Powinniśmy zapytać, czy pacjent ma problemy z drożnością nosa, czy uskarża się na bóle i rozpieranie w okolicach twarzy, zębów, oczodołu, czy czuje, że po tylnej ścianie gardła spływa mu wydzielina, czy miał leczone górne zęby.

Jaki związek ma zapalenie zatok z nieleczonymi zębami?

- Stan zapalny zatok szczękowych, ze względu na ich bliskie sąsiedztwo z zębami, może być skutkiem niewyleczonych na czas zębów (stany zapalne zębów i przyzębia), a także powikłaniem po leczeniu kanałowym (np. przebicia się do zatoki podczas poszerzania kanałów) lub usunięcia zęba górnego (częstym powikłaniem po ekstrakcji jest przetoka ustno-zatokowa). Zębopochodne zapalenie zatok szczękowych rozwija się tylko po jednej stronie twarzy. Jednak znacznie częściej, w ok. 80 proc. przypadków, przyczyną zapalenia zatok szczękowych są infekcje układu oddechowego, np. katar w przebiegu przeziębienia lub grypy. To właśnie nawracające infekcje – częściej wirusowe, rzadziej bakteryjne i grzybicze – są najczęstszym powodem przewlekłego zapalenia zatok, także szczękowych.

Stan zapalny może rozwinąć się także u osób zmagających się z alergicznym nieżytem nosa czy astmą oskrzelową. Przewlekłe występowanie stanu zapalnego zatok szczękowych może sugerować również wady anatomiczne zatok lub polipy. W tych przypadkach zapalenie zatok szczękowych jest dwustronne.

W jaki sposób leczy się zapalenie zatok?

- W leczeniu zapalenia zatok wykorzystuje się dwie główne metody – farmakoterapię i leczenie zabiegowe, po które sięga się po stwierdzeniu trwałych zmian chorobowych. W sytuacjach, gdy zapalenie zatok występuje na tle alergii, astmy czy choroby obturacyjnej płuc, stosuje się szczególne metody leczenia.

Podstawą leczenia farmakologicznego jest antybiotykoterapia, której celem jest zwalczenie stanu zapalnego, stosowanie leków przeciwzapalnych, przeciwobrzękowych (zmniejszenie obrzęku śluzówki nosa i zatok) i mukolitycznych (upłynnienie zalegającej w zatokach wydzieliny). Stosuje się też donosowe leki przeciwobrzękowe, przeciwzapalne i nawilżające. Dodatkowo zwalczane są inne objawy, takie jak gorączka czy ból zatok. W tej metodzie leczenia ważne może okazać się rozpoznanie szczepu bakterii chorobotwórczych zakażających zatoki.

W przypadku stwierdzenia trwałych zmian chorobowych, wady budowy nosa czy zatok – potrzebne jest leczenie chirurgiczne. Obok klasycznych metod operacji zatok, bardziej inwazyjnych, coraz powszechniej stosuje się małoinwazyjne metody wykorzystujące dostęp do nosa i zatok przez otwory naturalne – mikrochirurgię wewnątrznosową z wykorzystaniem techniki endoskopowej (FEOZ) lub bardziej celowaną technikę MIST. Leczenie tą metodą polega na usunięciu zmienionych chorobowo tkanek, oszczędzając jak najwięcej zdrowych odcinków błony śluzowej, przy jednoczesnym utworzeniu dobrego połączenia zatok z jamą nosową (leczeniem można objąć wszystkie zatoki przynosowe, nawet w pierwszym zabiegu). Do zatok laryngolog ma dostęp przez naturalne ujście w bocznej ścianie nosa, jak i przez zachyłek łzowy.

Inną metodą jest balonikowanie endoskopowe zatok (CEZ). Zabieg charakteryzuje się niewielkim stopniem inwazyjności, dzięki zastosowaniu miniaturyzowanych, miękkich i bardzo giętkich przyrządów, które wprowadza się przez otwory nosowe. Z ich pomocą bardzo delikatnie otwiera się zablokowane zatoki. Możliwość uniknięcia stosowania narzędzi chirurgicznych znacząco podnosi stopień bezpieczeństwa zabiegu. Podczas balonikowania nie usuwa się tkanek. Jest to więc zabieg bezkrwawy, nie zakłada się przy nim szwów ani opatrunków. Podczas zabiegu przy użyciu endoskopu do naturalnego ujścia zatok wprowadza się przez nos niewielki cewnik z bardzo wytrzymałym balonikiem, który napełniany jest płynem pod ciśnieniem od kilku do kilkunastu atmosfer. Pozwala to na skuteczne i trwałe udrożnienie ujść zatok, a następnie wypłukanie z ich wnętrza zalegającej wydzieliny i stanu zapalnego. Po usunięciu cewnika z balonikiem zablokowane wcześniej ujścia pozostają otwarte, dzięki czemu dochodzi do drenażu i osuszenia zatok oraz trwałego przywrócenia ich prawidłowego funkcjonowania.

Od września 2015 r. w klinice MML dostępna jest nowoczesna metoda udrażniania zatok XprESS system. Jest to bardzo popularna i ceniona w Stanach Zjednoczonych nieinwazyjna metoda leczenia zatok, niedostępna dotychczas w Polsce. Dzięki zastosowaniu specjalnej sondy, rozwiązań światłowodowych oraz niewielkiej średnicy jest to technika bardziej nowatorska od dotychczas stosowanych w Polsce. Jest podobna do balonikowania i stanowi ciekawą alternatywę dla funkcjonalnej endoskopowej operacji zatok, dającą równie dobre efekty terapeutyczne. Przy zastosowaniu XprESS system usuwana jest znacznie mniejsza ilość tkanek. Dzięki temu zabiegowi udrażniania zatok pacjent znacznie szybciej dochodzi do siebie, minimalizowane jest krwawienie, a ból trwa znacznie krócej. Niewątpliwą zaletą tej procedury medycznej jest również możliwość przeprowadzenia jej w znieczuleniu miejscowym, co minimalizuje ryzyko związane ze znieczuleniem ogólnym, czyli narkozą. Można ją przeprowadzić również u pacjenta z dużymi obciążeniami zdrowotnymi, bez konieczności stosowania znieczulenia ogólnego. Technika XprESS jest z powodzeniem wykorzystywana także w leczeniu schorzeń zatok u dzieci. Teraz również polscy pacjenci mają do niej dostęp.

Kolejną nowoczesną metodą leczenia jest endoskopowe płukanie zatok. Narzędzie pozwala na oczyszczenie wnętrza zatok z zalegającej wydzieliny pod kontrolą optyki endoskopowej. Podczas zabiegu używane są różne rodzaje jednorazowych końcówek, specjalnie skonstruowanych do zatok czołowych, szczękowych i klinowych. Końcówki do zatok szczękowych obracają się o 270°, usuwając dokładnie wydzielinę zapalną. Płukanie zatok pozwala nam również na dostarczenie do wnętrza zatok leków i antybiotyków do działania miejscowego.

Skoro zapalenie zatok może mieć związek z niewyleczonymi zębami, to gdzie spotykają się drogi laryngologa i stomatologa?

- Zatoki szczękowe znajdują się na styku dwóch rejonów anatomicznych: jamy ustnej i jamy nosowej. Odmienności w budowie anatomicznej oraz schorzenia dotyczące tych zatok są w płaszczyźnie zainteresowań zarówno lekarzy laryngologów, jak i stomatologów oraz chirurgów twarzowo-szczękowych. Nowoczesne podejście do leczenia implantologicznego zawsze powinno uwzględniać wykluczenie zmian patologicznych, zapalnych w obrębie zatok. Współpraca ta ma podstawowe znaczenie dla spodziewanego sukcesu leczenia i może w wielu sytuacjach wyeliminować potencjalne problemy związane z osiągnięciem niezadowalającego efektu dla lekarza i pacjenta.

Dziękujemy za rozmowę.

/źródło - Synevo laboratoria Medicover/


 

Poprawiony: środa, 07 października 2015 09:57